Lemberger Professorenmord 1941

Denkmal und Ort der Hinrichtung des Professoren von Lemberg

Info-Tafel in Lemberg

Infolge des deutschen Angriffs auf die Sowjetunion am 22. Juni 1941 kam es zu mehreren Massenmorden in der bis Kriegsbeginn zu Polen gehörenden, zwischenzeitlich aber von der Sowjetunion okkupierten Stadt Lwów / Lemberg. Das bekannteste hiervon war der Lemberger Professorenmord. Zu der Zeit wohnten in der Stadt etwa 160.000 Polen, 110.000 Juden und 50.000 Ukrainer. Einige polnische Professoren konnten ihren Lehrstuhl behalten. Gleichzeitig wurde mit Hilfe ukrainischer Studenten eine Liste von Lemberger Professoren polnischer Abstammung angefertigt. In der Nacht vom 3. zum 4. Juli 1941 wurden 22 Professoren zum Teil samt ihren Familienangehörigen und allen Personen, die sich in ihren Wohnungen aufhielten, von der Gestapo unter dem Befehlshaber der Einsatzgruppe zur besonderen Verfügung (z.b.V.), dem damaligen SS-Oberführer Karl Eberhard Schöngarth, verhaftet und 21 Professoren, darunter Antoni Cieszyński, Antoni Łomnicki, Włodzimierz Stożek und Tadeusz Boy-Żeleński, zusammen mit 13 Angehörigen noch in der gleichen Nacht erschossen. Während der Verhöre erschoss die Gestapo den Sohn des Chirurgen Stanisław Ruff - Adam, der einen Epilepsieangriff bekam. Die Leiche der jungen Ruff wurde von den Professoren unter der Begleitung der Gestapooffiziere zum Hof ​​hinter dem Gebäude und dann zu den Wzgórza Wuleckie gebracht. Nach einer halben Stunde, prof. Groër, der auf die Freilassung wartete, hörte eine Reihe von Maschinengewehren. Am Ort der Hinrichtung wurden Professoren in zwei Gruppen geführt. Die erste Gruppe ging dort zu Fuß mit Adam Ruffs Leiche, die andere Gruppe wurde mit einem Lastwagen von einem Lastwagen transportiert. Dann wurden drei Frauen getrennt abgeholt. In den frühen Morgenstunden des 4. Juli 1941 wurden insgesamt 37 Menschen erschossen, Adam Ruff, der zuvor getötet worden war, wurde ebenfalls im Massengrab begraben. Unter den Opfern befanden sich 21 Professoren, die Ehepartner von drei von ihnen, die Söhne von neun, ein Enkel und auch ein Priester, Arzt, Anwalt und Ehemann einer der Hausfrauen.

Unter den Verhafteten wurden sechs Personen aus unbekannten Gründen getrennt: vier von ihnen wurden am selben oder am nächsten Tag erschossen. Am 12. Juli wurden zwei weitere Professoren ermordet.

Man vermutete, dass bei dem Verbrechen auch Raubmotive eine Rolle spielten, weil die Wohnungen selbst geplündert und die Kunst- und Wertgegenstände geraubt wurden. 

Unmittelbare Verantwortung für diesen Mord wird Brigadeführer Eberhard Schöngarth, der auch schon für die Verhaftung der Professoren der Jagiellonen-Universität im Rahmen der Sonderaktion Krakau im November 1939 verantwortlich gewesen war, sowie dem SS-Hauptsturmführer Hans Krüger zugeschrieben.   

Kazimierz Bartel war ein polnischer Politiker und Mathematiker, Rektor der Technischen Universität Lemberg (poln. Lwów), Sejm-Abgeordneter, Senator und Ministerpräsident Polens. Er wurde von den Deutschen als "der größte polnische Kommunist"am 26. Juli auf Befehl Heinrich Himmler im Hof ​​des Gefängnisses im ehemaligen Brygidek-Kloster getötet.
Am 8. Oktober 1943 zerstörte das Kommando "Sonderkommando 1005" Massengräber und verbrannte die Leichen der Ermordeten. Die Mitglieder der Einheit entnahmen den Leichen der Professoren und brachten sie auf den Scheiterhaufen. Juden aus dem Kommando waren an den eleganten Kleidern der Ermordeten interessiert, sie fanden in ihren Kleidern Dokumente, die zeigten, dass sie polnische Professoren waren.

W nocy z 3 na 4 lipca 1941 oddział specjalnego przeznaczenia, podzielony na kilkuosobowe grupy, dokonał brutalnego aresztowania dwudziestu dwóch profesorów uczelni lwowskich (głównie Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza i Politechniki Lwowskiej), członków ich rodzin i osób przebywających w ich mieszkaniach. W sumie aresztowano 52 osoby.

Kilku profesorów aresztowano z rodzinami i gośćmi.  Lista polskich profesorów Uniwersytetu sporządzona została prawdopodobnie przez ukraińskich studentów z Krakowa związanych z Organizacją Ukraińskich Nacjonalistów (OUN).

Przewiezionych do bursy profesorów wraz z rodzinami ustawiono na korytarzu w ciemnościach, z opuszczoną głową, twarzą do ściany. Każdy ruch, podniesienie głowy karane były uderzeniami. Prof. Groëra podczas przesłuchania oskarżono o zdradę; ten jednak odrzucił te zarzuty, stwierdzając, że jest Polakiem, a nie Niemcem, mimo że skończył niemiecki uniwersytet. Po przesłuchaniu profesora pozwolono mu jako jedynemu wyjść na podwórze. Przed końcem godziny policyjnej zwolniono go z więzienia. Podczas przesłuchań gestapowcy zastrzelili syna chirurga Stanisława Ruffa – Adama, który dostał ataku padaczki. Ciało młodego Ruffa zostało wyniesione przez profesorów pod eskortą gestapowców na podwórze za budynek, a następnie w kierunku Wzgórz Wuleckich. Po pół godzinie prof. Groër, który czekał na uwolnienie, usłyszał serię z karabinów maszynowych.

Na miejsce straceń na Wzgórzach Wuleckich poprowadzono profesorów w dwóch grupach. Pierwsza grupa udała się tam pieszo niosąc ciało Adama Ruffa, druga grupa okrężną drogą została przetransportowana ciężarówką. Następnie osobno dowieziono trzy kobiety. We wczesnych godzinach rannych 4 lipca 1941 r. rozstrzelano w sumie 37 osób, w zbiorowej mogile spoczął także zabity wcześniej Adam Ruff. Wśród ofiar było 21 profesorów, małżonki trzech z nich, synowie dziewięciu, jeden wnuk a również ksiądz, lekarz, prawnik oraz mąż jednej z gospodyń.

Spośród aresztowanych w bursie z niewiadomych przyczyn wydzielono jeszcze sześć osób: cztery z nich rozstrzelano tego samego dnia lub następnego.

Ofiary:

1. Prof. dr med. Antoni Cieszyński, kierownik Katedry Dentystyki UJK, obrońca Lwowa w 1918

2. Prof. dr med. Władysław Dobrzaniecki, ordynator Oddziału Chirurgii, obrońca Lwowa w 1918

3. Prof. dr med. Jan Grek, lat 66, profesor w Klinice Chorób Wewnętrznych UJK;

4. Maria Grekowa, lat 57, żona profesora Jana Greka;

5. Doc. dr med. Jerzy Grzędzielski, lat 40., ordynator Kliniki Okulistycznej UJK;

6. Prof. dr Edward Hamerski, lat 43, kierownik Katedry Chorób Zakaźnych Zwierząt Domowych;

7. Prof. dr med. Henryk Hilarowicz, lat 51, profesor Kliniki Chirurgii UJK, obrońca Lwowa w 1918;

8. Ks. dr Władysław Komornicki, lat 29, wykładowca nauk biblijnych w WSD we Lwowie i na UJK;

9. Eugeniusz Kostecki, lat 36, mistrz szewski, mąż gospodyni profesora Dobrzanieckiego;

10. Prof. dr Włodzimierz Krukowski, kierownik Katedry Pomiarów Elektrycznych Politechniki Lw;

11. Prof. dr Roman Longchamps de Bérier, lat 56, kierownik Katedry Prawa Cywilnego UJK;

12. Bronisław Longchamps de Bérier, lat 25, absolwent Politechniki Lwowskiej, syn profesora;

13. Zygmunt Longchamps de Bérier, lat 23, absolwent Politechniki Lwowskiej, syn profesora;

14. Kazimierz Longchamps de Bérier, lat 18, syn profesora;

15. Prof. dr Antoni Łomnicki, kier. Katedry Matematyki Wydziału Mechanicznego Politechniki Lw;

16. Adam Mięsowicz, lat 19, wnuk profesora Sołowija, zabrany ze swoim dziadkiem;

17. Prof. dr med. Witold Nowicki, lat 63, kierownik Katedry Anatomii Patologicznej UJK;

18. Dr med. Jerzy Nowicki, lat 27, asystent Zakładu Higieny UJK, syn profesora;

19. Prof. dr Tadeusz Ostrowski, kierownik Kliniki Chirurgii, dziekan Wydziału Lekarskiego;

20. Jadwiga Ostrowska, lat 59, żona profesora;

21. Prof. dr Stanisław Pilat, kier. Katedry Technologii Nafty i Gazów Ziemnych Politechniki Lw;

22. Prof. dr Stanisław Progulski, lat 67, profesor w Klinice Pediatrii UJK;

23. Inż. Andrzej Progulski, lat 29, syn profesora;

24. Prof. dr med. (prof. honor.) Roman Rencki, były kierownik Kliniki Chorób Wewnętrznych UJK;

25. Maria Reymanowa, pielęgniarka, zabrana z mieszkania prof. Ostrowskiego;

26. Dr med. Stanisław Ruff, ordynator Oddziału Chirurgii Szpitala Żydowskiego;

27. Anna Ruffowa, lat 55, żona dr. Ruffa;

28. Inż. Adam Ruff, lat 30., syn dr. Ruffa;

29. Prof. dr Włodzimierz Sieradzki, kierownik Katedry Medycyny Sądowej UJK, rektor UJK;

30. Prof. dr med. Adam Sołowij, emeryt. ordynator Oddziału Ginekologiczno-Położniczego Szpitala;

31. Prof. dr Włodzimierz Stożek, kier Katedry Matematyki Wydziału Inżynierii Lądowej Wodnej PL;

32. Inż. Eustachy Stożek, lat 29, asystent Politechniki Lwowskiej, syn profesora;

33. Inż. Emanuel Stożek, lat 24, absolwent Wydziału Chemii Politechniki Lwowskiej, syn profesora;

34. Dr praw Tadeusz Tapkowski, lat 44, zabrany z mieszkania profesora Dobrzanieckiego;

35. Prof. dr Kazimierz Vetulani, lat 61, kierownik Katedry Mechaniki Teoretycznej Politechniki Lw;

36. Prof. dr Kasper Weigel, kierownik Katedry Miernictwa Politechniki Lwowskiej;

37. Mgr prawa Józef Weigel, lat 33, syn profesora;

38. Prof. dr Roman Witkiewicz, lat 55, kierownik Katedry Pomiarów Maszyn Politechniki Lwow;

39. Walisch, lat 40–45, właściciel magazynu konfekcyjnego Beier i S-ka;

40. Dr Tadeusz Boy-Żeleński, lat 66, lekarz, publicysta, krytyk literacki, tłumacz literatury francuskiej, podczas okupacji sowieckiej Lwowa, w latach 1939–1941, kierownik Katedry Literatury Francuskiej Uniwersytetu Lwowskiego, zabrany z mieszkania szwagra – profesora Jana Greka.

Ponadto 5 lipca 1941 rozstrzelani zostali:

- Katarzyna (Kathy) Demko, nauczycielka j/ angielskiego, zabrana z mieszkania prof. Ostrowskiego;

- Doc. dr med. Stanisław Mączewski, lat 49, ordynator Oddziału Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Powszechnego i dyrektor Państwowej Szkoły Położnych.

11 lipca 1941 aresztowany został dr Władysław Tadeusz Wisłocki, długoletni kustosz Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie.

12 lipca 1941 zamordowani zostali:

- Prof. dr Henryk Korowicz, lat 53, profesor ekonomii Akademii Handlu Zagranicznego;

- Prof. dr Stanisław Ruziewicz, lat 51, profesor matematyki Akademii Handlu Zagranicznego;

2 lipca 1941 przed południem w swoim gabinecie na terenie Politechniki Lwowskiej został aresztowany przez Gestapo prof. Kazimierz Bartel. Kazimierz Bartel został zabity 26 lipca 1941 na osobisty rozkaz Heinricha Himmlera jako „największy polski komunista” na dziedzińcu więzienia w dawnym klasztorze Brygidek. Był to ten sam dziedziniec, na którym ledwie kilka dni wcześniej odkryto ciała więźniów wymordowanych przez NKWD. 26 lipca 1941 r

Prof. dr Kazimierz Bartel, lat 59, kierownik Katedry Geometrii Wykreślnej Politechniki Lwowskiej, pięciokrotny premier rządu RP.

8 października 1943 oddział „Sonderkommando 1005” rozkopywał masowe groby i palił zwłoki pomordowanych.  Członkowie oddziału wydobyli zwłoki profesorów i zawieźli je na stos. Żydzi z komanda zaciekawieni eleganckim ubiorem pomordowanych, znaleźli w ubraniach dokumenty wskazujące, że byli to polscy profesorowie.